Boekje 1

Een voltooid deelwoord wordt ook wel eens gebruikt als bijvoeglijk naamwoord. Het is dan geen werkwoord meer, maar vergelijkbaar met woorden als 'lang', 'groen' en 'sterk': het zegt iets over het woord dat erna komt.

Als het voltooid deelwoord eindigt op d of t

In de volgende voorbeelden wordt steeds in de derde zin het voltooid deelwoord gebruikt als een bijvoeglijk naamwoord:

• Het schip strandde op de kust. (gewoon verleden tijd)
• Het schip is gestrand. (voltooid deelwoord)
• Het gestrande schip trekt veel aandacht. (bijvoeglijk gebruikt)
   
• De vijand verwoestte het gebouw. (gewoon verleden tijd)
• Het gebouw is verwoest. (voltooid deelwoord)
• Het verwoeste gebouw staat er verlaten bij. (bijvoeglijk gebruikt)
• De dief ontvreemdde het horloge. (gewoon verleden tijd)
• Het horloge is ontvreemd. (voltooid deelwoord)
• Het ontvreemde horloge is teruggevonden. (bijvoeglijk gebruikt)

De genoemde voorbeelden hebben in de verleden tijd dd of tt, terwijl ze dat als bijvoeglijk naamwoord niet hebben: ze gedragen zich dan net als 'bont/bonte, vreemd/vreemde'.

Nog een paar van die setjes:

• De man vergrootte de foto. (gewoon verleden tijd)
• De foto is vergroot. (voltooid deelwoord)
• De vergrote foto hangt in de hal. (bijvoeglijk gebruikt)
• Men besteedde veel geld aan de snelweg. (gewoon verleden tijd)
• Er is veel geld aan besteed. (voltooid deelwoord)
• Het bestede geld wordt geschat op enkele tonnen. (bijvoeglijk gebruikt)

In bovenstaande voorbeelden gedraagt het bijvoeglijk naamwoord zich net als groot/grote, breed/brede.

Misschien helpt het om dit te onthouden: als je twijfelt tussen twee schrijfwijzen en het woord wordt bijvoeglijk gebruikt, kies dan de korte schrijfwijze:

• het ontvreemde geld (niet: ontvreemdde)
• het verwoeste gebouw (niet: verwoestte)
• de vergrote foto (niet: vergrootte)

Dat zelfs professionele websites hier fouten mee maken, blijkt uit onderstaand fragment van nu.nl, waarin 'gevluchte' zou moeten staan. Het is later verbeterd.

(Met dank aan een opmerkzame deelnemer.)

In bepaalde gevallen eindigt het voltooid deelwoord op een korte klank + d of + t:

• De jager redde het dier. (gewoon verleden tijd)
• Het dier is gered. (voltooid deelwoord)
• Het geredde dier loopt weer in het bos. (bijvoeglijk gebruikt)
   
• Het hout verrotte helemaal. (gewoon verleden tijd)
• De vloer is helemaal verrot. (voltooid deelwoord)
• De verrotte vloer kraakt gevaarlijk. (bijvoeglijk gebruikt)

In bovenstaande voorbeelden wordt de eindletter verdubbeld, net als zot/zotte.

Als het voltooid deelwoord eindigt op 'en'

Sommige sterke werkwoorden hebben een voltooid deelwoord dat eindigt op 'en'. In de volgende voorbeelden wordt steeds in de tweede zin het voltooid deelwoord gebruikt als een bijvoeglijk naamwoord:

• Het gehakt is gebraden. (voltooid deelwoord)
• Gebraden gehakt. (bijvoeglijk gebruikt)
• De uitleg is begrepen. (voltooid deelwoord)
• De begrepen uitleg hoef ik niet meer op te zoeken. (bijvoeglijk gebruikt)
• De ruit is gebarsten. (voltooid deelwoord)
• De gebarsten ruit. (bijvoeglijk gebruikt)
• Ik heb mijn hoofd gestoten. (voltooid deelwoord)
• Het gestoten hoofd doet flink pijn. (bijvoeglijk gebruikt)

In de bovenstaande voorbeelden zie je dat het voltooid deelwoord zijn eindletter n behoudt. Er komt geen verbuigings-e achter, zoals dat wel gebeurt bij 'het gegrilde gehakt', 'de ingekorte uitleg', 'de gesneuvelde ruit' en 'het gebutste hoofd'.

Van het werkwoord 'zien' en afleidingen daarvan eindigt het voltooid deelwoord ook op 'en', maar bijvoeglijk gebruikt hebben deze werkwoorden wel de gebruikelijke verbuigings-e:

• Hij wordt graag gezien.
• Hij is een graag geziene gast.
• De uitgave is herzien.
• Het is een herziene uitgave.
• Deze kosten waren niet voorzien.
• Dit zijn onvoorziene kosten.
• De flat is van een balkon voorzien.
• De van een balkon voorziene flat.