Muismat

Deze pagina gaat over het geslacht van woorden. In het Nederlands zijn zelfstandige naamwoorden mannelijk, vrouwelijk of onzijdig.

• de man (mannelijk)
• de vrouw (vrouwelijk)
• het huis (onzijdig)

Onzijdige woorden herken je direct aan het woord 'het', maar het verschil tussen mannelijke en vrouwelijke woorden is lastiger, want die hebben allebei 'de'. Toch moet je in bepaalde gevallen weten of een woord mannelijk of vrouwelijk is, bijvoorbeeld als je naar zo'n woord wilt verwijzen met 'zijn' of 'haar'. Je komt dat te weten met een woordenboek, maar voor bepaalde woorden is dat niet nodig. Daarover gaat deze pagina.

Bij vrouwelijke woorden gebruik je 'haar'.

• De kleuterjuffrouw (v) vertelt haar kinderen een verhaaltje.
• De jeugdvereniging (v) heeft veel te danken aan haar sponsors.

Bij mannelijke woorden gebruik je 'zijn':

• De taxichauffeur (m) is erg zuinig op zijn auto.
• De gemeenteraad (m) staat in zijn recht.
• De sociale dienst (m) heeft zijn administratie eindelijk op orde.

Bij onzijdige woorden gebruik je bijna altijd 'zijn':

• Het comité (o) heeft zijn vergaderkalender gepubliceerd.
• Het schoolbestuur (o) heeft zijn nieuwe voorzitter gekozen.
• In 1930 maakte het schip (o) zijn eerste lange reis.
  
  Uitzondering
  Als het verkleinwoorden van duidelijk vrouwelijke woorden zijn, gebruik je 'haar'. Bijvoorbeeld:
• Het nichtje staat met haar jas aan bij de voordeur. ('de nicht' is vrouwelijk)
• Het teefje heeft moeite om haar pups bijeen te houden. ('de teef' is vrouwelijk)

Populaire fouten

Vaak wordt de fout gemaakt om een mannelijk woord te behandelen als een vrouwelijk woord, misschien omdat het 'deftig' klinkt. Vooral bij bestuurlijke organisaties ligt die fout op de loer. Bijvoorbeeld: de staat moet haar verantwoordelijkheid nemen (dit is fout).

'De staat' is mannelijk en dus moet hier staan: de staat moet zijn verantwoordelijkheid nemen.

Andere mannelijke en onzijdige woorden waarmee deze fout vaak gemaakt wordt:

• de bond (m)
• de dienst (m)
• de raad (m)
• het bestuur (o)
• het kabinet (o)
• het korps (o)

Wanneer is een woord vrouwelijk?

Het woordenboek heeft uiteindelijk gelijk, maar over het algemeen kun je ervan uitgaan dat een woord vrouwelijk is als het een de-woord is en eindigt op lettercombinaties zoals de woorden in onderstaande lijst:

We verwachten bij Beter Spellen niet dat iedereen dit rijtje uit z'n hoofd kent, maar we hebben een paar populaire 'twijfelgevallen' wel verwerkt in de testvragen.

Duits en geslachten

Als je de Duitse versie van een Nederlands woord kent, kan dat helpen. In het Duits is het onderscheid tussen mannelijke en vrouwelijke woorden duidelijker te zien dan in het Nederlands (der Mann, die Frau). Veel Nederlandse woorden lijken op hun Duitse tegenhanger en hebben bijna altijd ook hetzelfde geslacht. (Tip van Michel Maas.)

Limburgs, Brabants en geslachten

In Limburgse en Brabantse dialecten is mannelijk en vrouwelijk ook bijna altijd duidelijk.

Het lidwoord een is in het Limburgs 'unne' (mannelijk) en 'un' (vrouwelijk): unne maan (of unne man, afhankelijk van welk dialect het is), un vrow. En Brabants: unne stoel, un taoffel. Kennis van deze Zuid-Nederlandse dialecten is dan wel noodzakelijk. Het is daarom voor de niet-Limburgssprekende Nederlanders beter om je te richten op de kennis van het Duits.

(Tips van Laurent Beckers en Wim Oerlemans.)

Antwerps en geslachten

We kregen een leuke tip van Helena, maar misschien alleen voor degenen die het Antwerps dialect beheersen: als je het geslacht van een woord wilt weten, hoef je het slechts in het Antwerps dialect te zeggen met een onbepaald lidwoord: 'een' is vrouwelijk, 'ne' is mannelijk. Klopt bijna altijd, schrijft Helena, maar een uitzondering is de autobus: in Antwerpen is zij vrouwelijk, in Gent is hij mannelijk.

We hebben Van Dale geraadpleegd en die kiest partij voor Gent: 'autobus' is mannelijk.

West-Vlaams en geslachten

Jan Van der Cruysse schreef ons: Waar in het West-Vlaams het lidwoord 'een' of 'e gebruikt wordt, betreft het vrouwelijke zelfstandige naamwoorden: een kieken, een wijf (e wuf)'. Waar in het West-Vlaams het lidwoord 'nen' of 'ne' gebruikt wordt, betreft het mannelijke zelfstandige naamwoorden: nen aap, nen ezel, nen uil, ne vent, ne zeveraar, ne computer

Mannelijk én vrouwelijk?

Er zijn woorden waarbij het Groene Boekje en Van Dale geen geslacht vermelden, maar alleen dat het een de-woord is. Je mag naar deze woorden verwijzen met 'zijn' en met 'haar'. Dit zijn meestal woorden die oorspronkelijk vrouwelijk waren maar die tegenwoordig meer als mannelijk ervaren worden. In Nederland wordt dan vaak voor 'zijn' gekozen, in Vlaanderen vaak voor 'haar'. Het mag allebei.

Voorbeelden van woorden die zowel mannelijk als vrouwelijk zijn:

• de bank
• de groep (VanDale.nl geeft voorkeur aan mannelijk)
• de kamer (ook Tweede Kamer)
• de stad

Het Groene Boekje van 2005 schrijft hier niets over, maar in de editie van 1995 stond dat de volgende categorieën woorden zowel mannelijk als vrouwelijk zijn:

• voorwerpen die oorspronkelijk uitsluitend vrouwelijk waren: bank, kast, naald, pijp
• algemene aardrijkskundige aanduidingen en namen van hemellichamen: stad, rivier, maan, ster
• zelfstandig gebruikte bijvoeglijke naamwoorden en voltooide deelwoorden: zieke, blinde, betrokkene, gewonde (het is logischer om te letten op het biologische geslacht van de persoon)
• persoonsnamen die voor mannen en vrouwen kunnen worden gebruikt: baby, deugniet, arts, babbelkous (het is logischer om te letten op het biologische geslacht van de persoon)