Muismat

We proberen bij Beter Spellen de vaktermen onderwerp, lijdend voorwerp en meewerkend voorwerp zoveel mogelijk te vermijden, omdat dit in veel gevallen de zaak alleen maar ingewikkelder maakt. Maar nu kunnen we er even niet onderuit.

Even doorbijten, hier komen wat voorbeelden om het uit te leggen:

• Jan geeft de bezoekers een korte uitleg.
  onderwerp: Jan
  lijdend voorwerp: een korte uitleg
  meewerkend voorwerp: (aan) de bezoekers
   
• De korte uitleg wordt door Jan aan de bezoekers gegeven.
  onderwerp: de korte uitleg
  meewerkend voorwerp: aan de bezoekers
  'door Jan' is hier een bijwoordelijke bepaling
   
• of in een andere volgorde:
  De bezoekers wordt door Jan een korte uitleg gegeven.
  onderwerp: een korte uitleg
  meewerkend voorwerp: (aan) de bezoekers
   

In het laatste voorbeeld hierboven zijn sommige mensen geneigd om 'worden' te zeggen in plaats van 'wordt', maar dat is dus niet juist. Het onderwerp van de zin is niet 'de bezoekers', maar 'een korte uitleg'.

Nog zo'n zin: 

• De makers van deze film wordt de publieksprijs gegund.
  onderwerp: de publieksprijs
  meewerkend voorwerp: (aan) de makers van deze film

Er zijn meer werkwoorden die met een meewerkend voorwerp tot dit soort verwarring kunnen leiden, vooral als het een passieve zin is (met vormen van 'worden' of in voltooide vorm 'zijn'). Je kunt zien dat in onderstaande voorbeelden de eerste woorden van de zin meewerkend voorwerp zijn, omdat je er 'aan' voor kunt zetten:

• (aan) De jarige medewerkers wordt altijd een cadeautje gegeven.
• (aan) De jubilaris zijn talloze cadeautjes gegeven.
   
• (aan) De deelnemers wordt elke dag een mailtje gestuurd.
• (aan) Anja worden tientallen liefdesbrieven per week gestuurd.
   
• (aan) De vermoeide voeten wordt eindelijk rust gegund.
• (aan) Hans worden de lastige sommen elke week uitgelegd.
• (aan) De nieuwe directeur zijn alle verantwoordelijkheden overgedragen.
   
• (aan) De kandidaten wordt gevraagd alles netjes in te vullen.
  (Hier is het zinsdeel 'alles netjes in te vullen' onderwerp bij 'wordt'.)
   
• (aan) De fans wordt verteld dat de zanger niet komt.
  (Hier is het zinsdeel 'dat de zanger niet komt' onderwerp bij 'wordt'.)

Soms zijn twee formuleringen goed 

Soms heeft een werkwoord twee enigszins verschillende betekenissen gekregen, waarvan de ene betekenis gepaard gaat met een lijdend voorwerp en de andere met een meewerkend voorwerp. Het werkwoord verzoeken is daar een voorbeeld van.

• De conducteur verzoekt de reizigers uit te stappen.
   
• In de betekenis 'de conducteur nodigt de reizigers uit om uit te stappen' is 'de reizigers' lijdend voorwerp. De passieve versie van deze zin (met 'worden') is:
   
  De reizigers worden verzocht om uit te stappen.
   
• In de betekenis 'de conducteur geeft (aan) de reizigers opdracht om uit te stappen' is 'de reizigers' meewerkend voorwerp. De passieve versie van deze zin is:
   
  De reizigers wordt verzocht om uit te stappen.

Dit is vrij ingewikkeld en daardoor misschien ook verwarrend. Als je er meer over wilt lezen, kijk dan eens bij Onze Taal en de Taaladviesdienst.

In bovenstaande zin mag 'wordt' en 'worden' dus allebei.

Nog zo'n werkwoord dat zowel met een lijdend voorwerp als met een meewerkend voorwerp kan samengaan, is 'erop wijzen':

• Het bestuur wijst de leden erop dat ze moeten meedoen.
   
• In de betekenis 'het bestuur licht de leden in dat ze moeten meedoen.' is 'de leden' lijdend voorwerp. De passieve versie van deze zin is:
   
  De leden worden erop gewezen dat ze moeten meedoen.
   
• In de betekenis 'het bestuur vertelt (aan) de leden dat ze moeten meedoen.' is 'de leden' meewerkend voorwerp. De passieve versie van deze zin is:
   
  De leden wordt erop gewezen dat ze moeten meedoen.

Ook in dit geval mag 'wordt' en 'worden' dus allebei.

Bij sommige werkwoorden lijkt het om een meewerkend voorwerp te gaan, maar dat is dan juist niet zo:

• Sommeren
  - De relschoppers worden gesommeerd het stadion te verlaten. (sommeren = aanmanen)