rodewijnglazen

Deze pagina besteedt aandacht aan samengestelde woorden. Dat zijn woorden die uit twee of drie woorden bestaan. Deze woorden moet je in het Nederlands gewoon aan elkaar vast schrijven of in dit verband misschien een mooier woord: aaneenschrijven.  

 

Als je onterecht een spatie invoegt, krijgt het woord soms zelfs een andere betekenis. Een paar voorbeelden:

• anderhalve meter + maatschappij = anderhalvemetermaatschappij
• boeren + metworst = boerenmetworst (niet: boeren met worst)
• boogiewoogie + pianist = boogiewoogiepianist
• broodje aap + verhaal = broodjeaapverhaal
• derde klas + leerling = derdeklasleerling
• gouden medaille + winnaar = goudenmedaillewinnaar
• lange afstand + loper = langeafstandloper (niet: lange afstandloper)
• lange baan + wedstrijd = langebaanwedstrijd
• openlucht + theater = openluchttheater
• rauwe andijvie + stamppot = rauweandijviestamppot
• rode wijn + glazen = rodewijnglazen (niet: rode wijnglazen)
• vier gangen + diner = viergangendiner
• zwarte kousen + kerk = zwartekousenkerk 

Een lange afstandloper (met spatie) is een hardloper met opvallende lengte. Rode wijnglazen (met spatie) zijn rood van kleur en wellicht gemaakt voor witte wijn. Als je een spatie tussen de woorddelen schrijft, ben je ook geneigd om de woorden ieder met een eigen klemtoon uit te spreken, terwijl in de samenstelling meestal maar één echte klemtoon te bespeuren is:

• rode wijnglazen (ro en wijn hebben dezelfde nadruk)
• rodewijnglazen (ro heeft minder nadruk dan wijn)

Zo schrijven we ook aan elkaar: derdewereldland, langetermijnplanning, maximumsnelheid, tewaterlaatplaats.

 

Als je vindt dat een streepje de leesbaarheid bevordert, dan mag dat. Bijvoorbeeld bospaddenstoelen-soep, boeren-metworst, langetermijn-planning. Maar gebruik geen spaties. 

 

Een actrice in een stomme film is een stommefilmactrice.

Onderstaande tekst is dus fout en staat zelfs erg onvriendelijk (Nu.nl):

 

 

En hieronder bedoelt de NTR waarschijnlijk een ongewerveldenbioloog en niet een bioloog die ongewerveld is:

 

 

Op de website van Signalering Onjuist Spatiegebruik (SOS) staan veel voorbeelden van woorden die ten onrechte met spaties in stukjes gehakt zijn. Soms levert het vermakelijke spraakverwarring op: zwarte pieten pakken, weg om legging, bestel service, oma fiets.

 

Als een van de twee delen van de samenstelling een naam van twee woorden is, blijft de spatie gehandhaafd:

• Middellandse Zee + gebied = Middellandse Zeegebied
• Tweede Kamer + lid = Tweede Kamerlid
• 78 toeren + plaat = 78 toerenplaat

Als een van de twee delen van de samenstelling een koppelteken bevat, blijft dat koppelteken staan:

• e-mail + bericht = e-mailbericht
• zwart-wit + foto = zwart-witfoto

 

Koppelteken mag soms

Om de leesbaarheid van een woord te vergroten, is in sommige gevallen een koppelteken toegestaan, maar een spatie is fout. Bijvoorbeeld (dit mag dus allebei):

• stropop
• stro-pop
• bubbelenvelop
• bubbel-envelop

Als er geen duidelijke reden is om zo'n koppelteken toe te voegen, schrijf je samengestelde woorden dus aan elkaar, zoals het Groene Boekje aangeeft. In de testvragen volgen we die regel.

Zie ook Onze Taal.

 

 

Klinkerbotsing: koppelteken verplicht

In bepaalde gevallen is het verplicht om een koppelteken te gebruiken, bijvoorbeeld bij zogeheten klinkerbotsing. Als het eerste deel van de samenstelling eindigt op een klinker en het tweede deel begint met een klinker, zou je het woord verkeerd kunnen uitspreken omdat je die klinkers samentrekt. Bijvoorbeeld:

• gala-avond
• na-ebben
• diploma-uitreiking
• camouflage-uniform
• radio-uitzending
• kano-onderdeel
• domino-effect
• zee-egel

 

Klinkerbotsing in werkwoordsvormen: (meestal) een trema.

Er bestaat ook klinkerbotsing in werkwoordsvormen die met ge beginnen. Dan wordt geen koppelteken gebruikt, omdat dit ge niet ook als zelfstandig woord gebruikt wordt. Als na ge een e, i of u komt, krijgt die klinker een trema:

• eindigen - het is geëindigd
• emigreren - zij is geëmigreerd
• internetten - ik heb geïnternet
• integreren - het is geïntegreerd
• uploaden - ik heb geüpload
• uniformeren - zij zijn geüniformeerd

Een voltooid deelwoord heeft wél een koppelteken achter ge, als het werkwoord is afgeleid van een afkorting:

• sms'en - ik heb ge-sms't
• e-mailen - ik heb ge-e-maild

Meer over streepjes bij klinkerbotsing op de pagina 'na-apen, geïnd'.

 

 

Samenstelling met afkorting

Nog een paar voorbeelden van een verplicht koppelteken bij samenstellingen tussen een afkorting (die als losse letters wordt uitgesproken) en een ander woord:

• cd-speler
• 230V-aansluiting
• 65+-kaart
• 8mm-camera

Afkortingen die als een woord worden uitgesproken (initiaalwoorden) gedragen zich in samenstellingen als een gewoon woord: er is geen koppelteken of apostrof nodig, tenzij er sprake is van klinkerbotsing. 

• aidsvirus
• mavodiploma 
• vipruimte

 

Samenstelling met merknaam: aaneen, eventueel met koppelteken

Ook als een deel van de samenstelling een merknaam is, schrijf je alles aaneen. Je mag wel een koppelteken gebruiken als dat de leesbaarheid bevordert. Bijvoorbeeld:

• Excelbestand (of: Excel-bestand)
• Marsreep (of: Mars-reep)
• Volkskrantabonnee (of: Volkskrant-abonnee)

Als de merknaam zelf een spatie bevat, blijft die spatie gehandhaafd:

• Algemeen Dagbladlezer (of: Algemeen Dagblad-lezer)

 

 

Engels + Nederlands: geen spaties, eventueel een koppelteken

Als een deel van de samenstelling uit het Engels komt, worden alle spaties weggelaten. Eventueel wordt een koppelteken toegestaan, maar spaties zijn fout.

• big brother + maatschappij = bigbrothermaatschappij (of: bigbrother-maatschappij) 
• total loss + verklaring = totallossverklaring (of: totalloss-verklaring)
• worst case + scenario = worstcasescenario (of: worstcase-scenario)
• public relations + afdeling = publicrelationsafdeling (of: public-relationsafdeling) (of: publicrelations-afdeling)

Als het Engelse deel al een koppelteken heeft, blijft dat gehandhaafd.

• all-in + vakantie = all-invakantie
• back-up+ procedure = back-upprocedure

Ook als alle delen van het woord uit het Engels komen, geldt de regel: alles aan elkaar en eventueel een koppelteken om de leesbaarheid te vergroten:

• desktoppublishing (desktop-publishing)
• latenightshow (late-nightshow)
• onemanshow (one-manshow)
• onenightstand (one-nightstand)
• opensourcesoftware (opensource-software)
• parttimejob (parttime-job)
• playbackshow (playback-show)

 

Vreemde taal + Nederlands: koppelteken in vreemde taal

Als een deel van de samenstelling uit een andere taal komt (behalve Engels) én als dat anderstalige deel bestaat uit meerdere woorden, wordt de spatie tussen die buitenlandse woorden vervangen door een koppelteken. Bijvoorbeeld:

• a capella + koor = a-capellakoor (of: a-capella-koor)*
• ad hoc + maatregel = ad-hocmaatregel (of: ad-hoc-maatregel)*
• a priori + beslissing = a-prioribeslissing (of: a-priori-beslissing)*
• pro Deo + advocaat = pro-Deoadvocaat (of: pro-Deo-advocaat)*
• eau de cologne + fles = eau-de-colognefles (of: eau-de-cologne-fles)*
• déjà vu + gevoel = déjà-vugevoel (of: déjà-vu-gevoel)*
• au pair + bureau = au-pairbureau (of: au-pair-bureau)* 
     
  In dit geval heeft het eerste deel van de samenstelling al een koppelteken:
• quatre-mains + compositie = quatre-mainscompositie (of: quatre-mains-compositie)*

* In bovenstaande voorbeelden mág je een koppelteken schrijven tussen het anderstalige deel en het Nederlandse deel van de samenstelling. Je ziet die schrijfwijze tussen haakjes achter de voorbeelden. Dit is dan niet de officiële spelling.